گفت و گو با حجت الاسلام نوروزی بخش اول
فصل رویش :در خدمت جناب حجه الاسلام نوروزی، مسؤول جدیدمعاونت تحقیقات هستیم. قصد ما این است که در ابتدای مسؤولیت ایشان، با دیدگاههای پژوهشی و اجرائی جناب آقای نوروزی بیشتر آشنا شویم. ضمن توفیق، به عنوان اولین سؤال بفرمائید، تعریف شما از پژوهش چیست ؟
* گرچه عیان است و بی نیاز از بیان ولی به حقیقت رسیدن، بررسی کردن و کاویدن حقایق را پژوهش می نامند. بنابراین غایت پژوهش به حقیقت رسیدن و کشف آن است.
پژوهش باید چه فرایندی را طی کند تا به این غایت و هدف برسد ؟
* تحقیق یک پروسه روشمند است که از انتخاب مسأله پژوهشی آغاز شده و بعد از شناخت مسأله و جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده ها، به هدف حقیقت یابی ختم می شود.
معمول انسانها با شنیدن کلمه «پژوهش» نوشتن را به یاد می آورند. آیا محصول پژوهش الزاماً باید در قالب نوشتن ظاهر شود؟
* در جامعه کنونی، لزوماً محصول پژوهش در قالب نوشتن و چاپ کتاب و مقاله نیست و مصادیق دیگری هم می توان برای ارائه پژوهش یافت. طلبه ها باید پژوهش را از مقطعی آغاز کنند ؟ آیا از همان ابتدای ورود به جرگه طلبگی باید پژوهش را نیز آغاز کنند یا اینکه مقطع خاصی مد نظر است، این سؤال از آن روست که پژوهش، پیش نیاز هایی هم دارد. مثلاً باید به علمی که مسأله پژوهشی از آن نشأت گرفته نیز آشنایی داشته باشد و بدون شک طلبه ای که تازه به حوزه وارد شده، خود علم را کسب نکرده تا چه رسد به اینکه در مورد مسأله ای از آن به علم پژوهش بپردازد؟!
با توجه به اینکه هر کار پژوهشی تحقیقی به مجموعه ای از اطلاعات و پیش نیاز ها، نیازمند است، به نظر بنده طلبه ها نباید از ابتدای ورود به حوزه وارد پژوهش به معنای مصلح و واقعی کلمه شوند. در این ایام باید آن پیش نیاز ها را کسب کنند مثل حضور در دوره های تحقیق و نویسندگی و آشنایی با سبک های نوشتاری و ابزارهایی مثل روش مأخذ شناسی و کتاب شناسی و از این قبیل مسائلی که لازمه یک پژوهشی به شمار می آید را فراهم کنند و در پایه های 4 یا 5 به بالاتر، وارد پژوهش های عملی شوند که البته آن هم باید با رویکرد آموزشی باشد.
*به نظر شما بین آموزش و پژوهش ارتباط و پیوستگی وجود دارد یا اینکه دو مقوله جدا از هم هستند؟
به نظر من یک ترابط و بده، بستانی بین آموزش و پژوهش وجود دارد. یعنی آموزش جنبه های تئوری و نظری مطالب را به طلبه می دهد و اگر کسی در این صدد بود که آموخته هایش کاربردی شده و توانایی عرضه محصولات علمی خود را داشته باشد، حتماً باید کار پژوهشی انجام بدهد. بنابراین بین آموزش و پژوهش رابطه ارگانیک برقرار بوده و آموزش مقدمه ای برای پژوهش به شمار می آید.
*آیا در حال حاضر، ارتباط ارگانیک بین آموزش و پژوهش وجود دارد ؟
پژوهش با سبک و سیاق و ساختار کنونی، یک پدیده نو ظهور در حوزه هاست و هنوز این ارتباط برقرار نشده است. باید نهادی باشد تا بین این دو ارتباط برقرار کرده و آنها را به هم گره بزند. مقام معظم رهبری در یکی از دیدارهای دانشجویی، اشاره ای داشتند بر اینکه: دانشگاه های ما باید با ارگانها ، نهادها و وزارتخانه ها هماهنگ باشند، تا آموخته های تئوری دانشگاهی دانشجویان در یکی از ارگانها و وزارتخانه ها عرضه شود. اگر دانشگاه ها و نهادها جدای از هم باشند، از لحاظ تجربی و صنعتی پیشرفتی نخواهیم کرد.» در مقوله دین پژوهی هم اگر آموزش صرفاً با مباحث تئوریک خودش مشغول باشد و با پژوهش ارتباطی نداشته باشد، این اطلاعات آموزشی به صورت بایگانی شده در ذهن طلبه ها خواهد ماند و کاربردی نخواهد داشت.
* به هر حال خدمات آموزش به عنوان پیش نیاز پژوهشی واضح است. در مقابل پژوهش چه خدمتی می تواند برای آموزش داشته باشد ؟
اگر زمینه ها آماده باشد، پژوهش می تواند کار آموزش را تکمیل کند. بخش آموزشی اطلاعات مختلفی از علوم اسلامی را در اختیار طلبه قرار می دهد؛ ولی ما نمی توانیم این اطلاعات خام را به عموم مردم، عرضه کنیم و طبیعی است که باید این اطلاعات فرآوری شده و در بسته های خاصی شود. بسته بندی این اطلاعات و عرضه آنها به آشنایی شخص با مبانی پژوهش، بستگی دارد.
* به نظر جنابعالی به عنوان سکاندار پژوهش، انجام کار پژوهشی در حوزه ها به چه نیازمندیهایی وابسته است ؟ چه چیزهایی باید در حوزه باشد تا یک فعالیت پژوهشی حرکت کرده و به نتیجه برسد ؟ چه میزان از این امکانات و نیازمندیها را داریم ؟
برای یک نهاد پژوهشی، مهمترین مسأله نیروی انسانی است که یا باید به صورت بالفعل پژوهشگر باشند و یا اینکه در مسیر پژوهش تربیت شوند تا بالقوه نتیجه بدهند.
نکته دوم که در واقع برای جذب و نگهداری نیروی انسانی دارای اهمیت است، بحث هزینه ها و تأمین منابع مالی است. و از همه مهمتر، برنامه ریزی پژوهشی است که در قالب اهداف بلند مدت و کوتاه مدت و بر اساس نیازمندیها شکل می گیرد. برنامه ریزی هم نیازمند انگیزه و همت مضاعف و صرف سرمایه مادی و معنوی است.
* با این حساب شما نیازمندیها را در سه چیز می دانید:1ـ ساختار پژوهشی 2ـ نیروی انسانی مفید 3ـ منابع مالی، چه میزان از این نیازمندیها در اختیار شما قرار دارد ؟
در مورد برنامه ریزی بلند مدت و کوتاه مدت، اقداماتی صورت گرفته است. در مورد منابع مالی هم باید عرض شود که ما مجری هستیم و در حدی که منابع در اختیارمان باشد می توانیم فعالیت داشته باشیم. اما در مورد نیروی انسانی نیز خودتان واقف هستید که ما نیروی انسانی با قابلیت پژوهشگری بالفعل، در اختیار نداریم. برنامه ما این است که در طول زمان، تعدای نیروی محقق بالفعل برای آینده پرورش داده و در اختیار داشته باشیم.
* نزدیک به 10 سال از راه اندازی معاونت تحقیقات می گذرد و در این مدت کار آمدی خاصی نداشته است. این رکود و نا کارآمدی چند دلیل می تواند داشته باشد : یا مشکل از ناحیه ساختار است یا مشکل نیروی انسانی و یا منابع مالی. انتظار از مدیریت جدید این است که این نهاد پر رنگ و لعاب را کار آمد کند. به نظر شما برای فعال تر شدن و حفظ شأن پژوهش چکار باید کرد ؟ آیا باید ساختار عوض شود یا اینکه منابع مالی ارتقاء یابد و یا...؟
در گذشته ما نیاز مندیهای اساسی که برای یک نهاد پژوهشی بر شمردیم را به طور کامل نداشته ایم. بنابراین باید ابتدائاً یک آسیب شناسی انجام داد تا روشن شود،بروندادی که معاونت پژوهش باید می داشت و نداشته، از چه چیزی نشاءت می گرفته است؟ !
اولین مشکل به مدیریت بر می گردد. در گذشته مدیری که به صورت تمام وقت حضور داشته باشد، برنامه ریزی داشته باشد و ساختار معاونت تحقیقات را فعال کند، نبوده است. البته بنده از زحمات مدیران سابق قدر دانی می کنم ولی این اتفاق به دلایلی از جمله مشغله های زیاد این بزرگواران، رخ نداده و حضور مستمر آنها را شاهد نبودیم.
از این مسائل که بگذریم، ما چه کار کنیم تا این مجموعه کار آمدتر گردد. ما در حال تنظیم یک ساختار و چار چوبی با سبک و سیاق نوین هستیم تا بر اساس آن کادر سازی نموده و نیروهای مورد نیاز را جذب نمائیم. برخی امورات عقب افتاده ای در معاونت بوده که آنها را در حد امکان پیگیری کرده ایم. شورای عالی تحقیقات را با هدف ارزیابی فعالیت هایی که قرار است انجام بگیرد، راه اندازی کرده ایم و... بنابراین سعی ما براین است که در یک مدت زمان خاص در یک فرآیند زمانی طولانی مدت، این نهاد را به کا رآمدی برسانیم. به نظر می رسد حداقل 2 الی 3 سال زمان لازم است تا بتوانیم یک عملکرد قابل قبولی از معاونت تحقیقات و پژوهش ارائه بدهیم.
* هر ارگانی بر اساس اهدافی که برای خود تنظیم کرده حرکت می کند و برنامه ها بر اساس جهت گیری خاصی پی ریزی می شود. مثلاً سند چشم انداز می خواهد ایران را در 20 سال آینده در آسیا به رتبه اول برساند. به نظر شما جهت گیری پژوهشی حوزه باید به چه سمت و سویی حرکت کند تا موفقیت آمیز باشد ؟
به نظر بنده اگر در عرصه پژوهش به سمت آماده کردن و فعال کردن حوزه علمیه در جهت رسالت های اصیل که بر دوشش نهاده شده ـ از قبیل حفظ دین، تبین دین و دفاع از دین ـ حرکت کنیم، موفق عمل کرده ایم. امروزه در عرصه تفسیر دین و تبلیغ آن قالب ها به طور کلی عوض شده است و عرصه های نوینی برای این امور گشوده شده که از جمله آنها عرصه قلم ونوشتار است در گذشته به دلیل کمبود امکانات نوشتاری و تحقیقی، از متد منبر و گفتار، برای تبلیغ بهره می گرفتند ولی امروزه می توانیم از نوشتار، آن هم در قالب های مختلف مثل کتاب، مقاله، روزنامه، مجله، وبلاگ و اینترنت و... در جهت رسالت های حوزه استفاده کنیم. بنابراین باید جهت دهی به سمت فعالیت های علمی ماندگار و بنیادی باشد و هر طلبه در کنار فعالیت های تبلیغی و تبینی گفتاری، از شیوه های مختلف نوشتاری نیز استفاده ببرد.